سیمین دانشور، اولین نویسنده زن در ادبیات مدرن ایران است که با نگارش سووشون به شهرت فوق‌العاده‌ای رسید.

سیمین دانشور نویسنده و مترجم ایرانی، همسر جلال آل احمد بود. او نویسنده‌ای صاحب‌سبک در ادبیات و داستان‌نویسی ایران و فخر نویسندگی ادبی در بین زنان ایرانی محسوب می‌شود. تاثیری که او بر داستان‌های ایرانی بعد از خود گذاشت، ستودنی و غیرقابل‌انکار است. نویسندگان بسیاری بعد از سیمین دانشور، از سبک داستان‌نویسی او بهره بردند و تلاش کردند پا جای پای سیمین بگذارند. ادبیات داستانی ایران بعد از سیمین دانشور، برای دست‌یابی به اهداف بلندتر، راهی پرپیچ‌وخم را طی کرد؛ اما پایه‌های آن، همچنان بر سبک داستان‌نویسی سیمین دانشور استوار بود.

آنچه باید درباره سیمین دانشور بدانید:

• سیمین دانشور کیست؟
• زندگی‌نامه سیمین دانشور
• سیمین دانشور همسر کیست؟
• سیمین دانشور و سووشون
• آثار سیمین دانشور
• اشعار سیمین دانشور
• آرامگاه سیمین دانشور کجاست؟

سیمین دانشور متولد سال ۱۳۰۰ هجری شمسی در شیراز و متوفی ۱۳۹۰ هجری شمسی در تهران است. او اولین و شناخته‌شده‌ترین نویسنده زن در ادبیات مدرن ایران محسوب می‌شود. سیمین دانشور از پایه‌گذاران و اعضای کانون نویسندگان ایران و نخستین رئیس این کانون بود. او با نگارش و انتشار رمان سووشون در سال ۱۳۴۸ به شهرت رسید. کتاب سووشون مهم‌ترین و تاثیرگذارترین اثر داستانی سیمین به شمار می‌رود و تا به امروز، به کرات چاپ شده است.

بیان صریح سیمین دانشور و تاملات فکری و شخصی او در بستری از رویدادهای سیاسی و اجتماعی شکل گرفت. او تفکرات خود را برای اولین بار در داستان سووشون به تصویر کشید. سبک نویسندگی سیمین پس از چاپ این داستان، تبدیل به الگوی داستان‌نویسی برای بسیاری از نویسندگان شد. همراهی سیمین دانشور با جلال آل احمد سبب شد که مدتی در حاشیه قرار بگیرد. با این وجود، عمق و ژرفنای هنر سیمین به میزانی بود که در آن حالت رکود نماند و در مدتی کوتاه، به سوی استقلال گام برداشت و بر سبک جلال نیز تاثیر گذاشت.

زندگی‌نامه سیمین دانشور

سیمین دانشور در ۱۸ اردیبهشت ماه سال ۱۳۰۰ در شیراز متولد شد. پدرش دکتر محمد علی دانشور از پزشکان مشهور شیراز بود و به احیاالسلطنه شهرت داشت. او مردی ادب دوست و اهل هنر بود و به شعر علاقه فراوان نشان می‌داد. محمد علی دانشور، عضو گروه‌ حافظیون شیراز بود که شب‌های جمعه بر سر مزار حافظ جمع می‌شدند و یاد حافظ را گرامی می‌داشتند. سیمین دانشور در سووشون از دکتر محمدعلی دانشور با نام دکتر عبدالله خان یاد کرده است. مادر سیمین، قمرالسلطنه، بانویی هنرمند و نقاش بود که ریاست هنرستان دخترانه شیراز را به عهده داشت.
سیمین دانشور بعد از اتمام دوره لیسانس، مدتی در روزنامه ایران مقالاتی با نام مستعار می‌نوشت

سییمن دانشور به واسطه بهره‌مندی از پدر و مادری ادیب، از کودکی با هنر و ادبیات آشنا شد. او دوران ابتدایی و متوسطه را در مدرسه مهرآیین تحصیل و در امتحانات نهایی رتبه اول را کسب کرد. سپس برای ادامه تحصیل در رشته ادبیات، وارد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران شد. سیمین لیسانس خود را در رشته ادبیات گرفت و در همین زمان بود که پدرش از دنیا رفت.

سیمین دانشور بعد از آن، با وجود تامین مالی از سوی مادر، ترجیح داد به کار مشغول شود. او مدتی در روزنامه ایران به نویسندگی پرداخت و مقالاتی را با نام مستعار «شیرازی بی‌نام» منتشر کرد. سپس مدت کوتاهی معاونت اداره تبلیغات خارجی را به عهده گرفت و بعد از آن نیز در رادیو تهران مشغول به کار شد.

سیمین دانشور در سال ۱۳۲۸ هجری شمسی موفق به اخذ درجه دکترای ادبیات فارسی از دانشگاه تهران شد. رساله دکتری سیمین درباره «علم الجمال و جمال در ادبیات فارسی تا قرن هفت» بود. سیمین دانشور رساله‌ دکتری خود را با راهنمایی دکتر سیاح، دکتر فروزان‌فر و چند تن دیگر از اساتید ادبیات به نگارش درآورد و از آن دفاع کرد.

سیمین دانشور در سال ۱۳۳۱ هجری شمسی، بورس تحصیلی در رشته زیبایی‌شناسی از دانشگاه استنفورد دریافت کرد و دو سال در آمریکا به تحصیل پرداخت. او در دانشگاه استنفورد، داستان‌نویسی را زیر نظر والاس استنگر و نمایشنامه‌نویسی را نزد فیل پریک آموخت و در زمان اقامت دو ساله خود در آمریکا دو داستان را به زبان انگلیسی در این کشور به چاپ رساند.

سیمین دانشور پس از پایان بورسیه، به ایران بازگشت و در دانشگاه هنرهای زیبای تهران مشغول تدریس شد. او در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی به‌سمت استادی در رشته باستان‌شناسی و تاریخ هنر در دانشگاه تهران دست یافت. سیمین دانشور تا سال ۱۳۵۸ در دانشگاه تهران تدریس کرد و سپس بازنشسته شد.

سیمین بعد از بازنشستگی، مدتی از نویسندگی کناره‌گیری کرد؛ اما بعد از گذراندن یک دوره طولانی بیماری، در سال ۱۳۸۶ دوباره کار نویسندگی را از سر گرفت. سیمین دانشور بعد از سال ۱۳۸۶ داستانی را به نام «برو به شاه بگو» به نگارش درآورد که مضمون آن شرح زندگی امام اول شیعیان و مظلومیت‌های او بود. او هدف خود را از نگارش این کتاب، ادای دین به امام علی (ع) ذکر کرده است.

سیمین دانشور همسر کیست؟

سیمین دانشور هسمر جلال آل احمد بود. او در سال ۱۳۲۷ و در سن ۲۷ سالگی کتاب «آتش خاموش» را منتشر کرد و در همین سال، با جلال آل احمد آشنا شد که نویسنده معاصر او بود.

به گفته اطرافیان سیمین، آشنایی او با جلال آل احمد برای اولین بار در اتوبوسی بود که از مقصد اصفهان یا شیراز (در یک روایت، اصفهان و در روایت دیگر شیراز ذکر شده است) به تهران حرکت می‌کرد. در این اتوبوس، جلال آل احمد به سیمین دانشور تعارف می‌کند تا در صندلی کنار او بنشیند و سیمین می‌پذیرد. در این دیدار، سیمین و جلال از نوشته‌های خود با هم سخن می‌گویند و هر دو نویسنده، با آثار یکدیگر بیشتر آشنا می‌شوند.

سیمین دانشور پس از آشنایی با جلال آل احمد، او را برای زندگی مشترک برگزید. آن‌ها در سال ۱۳۲۹ ازدواج کردند. نویسندگان بسیاری در مراسم عروسی این دو نویسنده صاحب نام حضور داشتند که مهم‌ترین آن‌ها صادق هدایت بود. سیمین نزدیک به ۲۰ سال با جلال آل احمد زندگی کرد. در هنگام زندگی سیمین با جلال، آثار سیمین دانشور برای مدتی زیر سایه همسر او کم‌رنگ شد؛ اما پس از مدتی سیمین به پیشرفت زیادی رسید؛ این پیشرفت به‌گونه‌ای بود که جلال آل احمد از او تاثیر گرفت. سیمین دانشور تا سال ۱۳۴۸ که جلال آل احمد به‌طور ناگهانی در گیلان فوت کرد، با او همراه بود.

سیمین دانشور و سووشون

سیمین دانشور در سال ۱۳۴۸، اندکی پیش از وقوع مرگ جلال آل احمد، رمان سووشون را منتشر کرد؛ اما همسر او فرصت نیافت تا درخشش سیمین را ببیند. سووشون شناسنامه سیمین دانشور است و او با این اثر شهرت یافت. سووشون در حدود ۲۰ بار چاپ شد و با ترجمه به ۱۷ زبان خارجی مورد مطالعه افراد زیادی در دنیا قرار گرفت.

سووشون جزو پرفروش‌ترین رمان‌های ادبیات معاصر ایران است. جایگاه بسیار خوب سووشون در ادبیات داستانی، آن را به پرفروش‌ترین رمان بعد از بوف کور صادق هدایت تبدیل کرد. جایگاه قابل‌توجهی که سووشون در بین داستان‌های ایرانی پیدا کرد، سبب شد که به این داستان بیشتر از جهت مثبت نگریسته شود و کمتر از منظر انتقادی مورد توجه قرار گیرد.

سیمین دانشور عنوان کتاب سووشون یا سیاوشون را از نام سیاوش، قهرمان اساطیری ایران، گرفته است. این نام به‌دلیل تشابه سرنوشت یکی از شخصیت‌های اصلی داستان به سیاوش انتخاب شد.

مضمون رمان سووشون، مربوط به وقایع فارس در دهه ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۰ هجری شمسی است. بازه زمانی این سال‌ها، به بعد از جنگ جهانی دوم، که ایران توسط نیروهای خارجی اشغال شد، اختصاص دارد. در این سال‌ها بود که شهرهای جنوبی ایران، توسط نیروهای انگلیسی اشغال شدند و اختناق همه جا حاکم بود. شیراز در این سال‌ها، به‌دلیل نفوذ انگلیس اوضاع خوبی نداشت.

داستان سووشون درباره سال‌هایی حساس از زندگی خانوادگی زری است. زری دختری با مادر تحصیل کرده و از خانواده‌ای اصیل و متمول بود و همسر او یوسف، از خرده‌مالکان روشن‌فکر و منتقدی است که از یک سو تحمل ظلم و ستم حکام را ندارد و از طرف دیگر، از ناآگاهی، تنگ نظری و رفتارهای ضد اجتماعی عشایر و مردم محلی شیراز به تنگ می‌آید.

یوسف در سووشون یک تنه به مبارزه با جور و جهل برمی‌خیزد و در اثر کینه مخالفان خود، مانند سیاوش قربانی می‌شود. از خاکستر سیاوش که به ققنوس تشبیه شده است، زری که زنی آگاه و خودباور است، زاده می‌شود. زری پیش از مرگ یوسف، شخصیتی سنتی داشت؛ اما بعد از مرگ یوسف ناگهان تغییر می‌کند و چهره‌ای جدید به خود می‌گیرد.

دقت در داستان سووشون نشان می‌دهد که بیشتر شخصیت‌های داستان از دنیای واقعی اطراف سیمین الهام گرفته شده‌اند. برای مثال شخصیت یوسف، شباهت بسیاری به جلال آل احمد دارد و شخصیت زری بسیار شبیه سیمین دانشور است.

داستان سووشون از زبان دانای کل نوشته شده است و اگر با دیدگاه امروزی بررسی شود، شاید کمی کلیشه‌ای به نظر برسد. مقایسه سووشون با آثار نویسندگان دیگر، نشان می‌دهد که داستان از سادگی خاصی برخوردار است و روایتی پیچیده و شخصیت‌های چند لایه ندارد. چهره‌های داستان تا حد زیادی سیاه و سفید هستند و شخصیت خاکستری خاصی در آن دیده نمی‌شود. سیمین دانشور به یوسف در سووشون یک شخصیت آرمانی داده است و او را انسانی والا توصیف می‌کند که دچار لغزش نمی‌شود.

آثار سیمین دانشور

آثار سیمین دانشور را می‌توان در چند دسته‌ کتاب‌های داستان و رمان، ترجمه و آثار غیرداستانی تقسیم‌بندی کرد.

• کتاب‌های داستانی سیمین دانشور: مجموعه داستان‌های انتخاب، آتش خاموش، شهری چون بهشت، به کی سلام کنم، برو به شاه بگو و پرنده‌های مهاجر.
• رمان‌های سیمین دانشور: سووشون، جزیره سرگردانی، کوه سرگردان، ساربان سرگردان.
• کتاب‌های ترجمه سیمین دانشور: ترجمه سرباز شکلاتی نوشته برنارد شاو، ترجمه بنال وطن آلن پیتون، ترجمه کتاب دشمنان آنتوان چخوف، ماه عسل آفتابی ریونوسوکه و داغ ننگ از ناتانیل هاثورن.
• آثار غیر داستانی سیمین دانشور: غروب جلال، نامه‌های سیمین و جلال، شاهکارهای فرش ایران، ذن بودیسم، راهنمای صنایع ایران، مبانی آستتیک.

اشعار سیمین دانشور

سیمین دانشور داستان‌نویس و مترجم بود و بیشتر شهرت خود را از طریق رمان‌های خود کسب کرد. او مجموعه اشعار خاصی از خود به‌جای نگذاشت و گاهی شعرهایی را به‌صورت دل‌نوشته‌هایی به نگارش درمی‌آورد که از او به یادگار ماندند. سیمین دانشور در این شعرهای کوتاه یا دلنوشته، بیشتر هویت زن و جایگاه او را مورد خطاب قرار می‌دهد. او با انتقاد از جایگاه زنان در جامعه عصر خود، زنان را به تلاش برای یافتن جایگاه والای خود دعوت می‌کند.

آرامگاه سیمین دانشور کجاست؟

سیمین دانشور در تاریخ ۳۰ تیر سال ۱۳۸۶ هجری شمسی به‌علت مشکلات تنفسی در بیمارستان پارس تهران بستری شد و بعد از گذشت سه هفته در ۲۲ مردادماه با تشخیص پزشکان بیمارستان، مرخص شد. او بعد از این بیماری، چهار سال دیگر زندگی کرد. پس از چهار سال به آنفولاآنزا مبتلا شد و بعد از گذراندن یک دوره طولانی بیماری، در عصر روز ۱۸ اسفندماه سال ۱۳۹۰ هم‌زمان با هشتم مارس سال ۲۰۱۲ در منزل خود در تهران وفات یافت.

پیکر سیمین دانشور در قطعه هنرمندان در بهشت زهرا به خاک سپرده شده است. آرامگاه او در قطعه ۸۸، ردیف ۱۵۰ به شماره ۳۱ قرار دارد.

سیمین دانشور نویسنده و مترجم مشهور ایرانی و همسر جلال آل احمد بود. او در دورانی که تنها مردان قلم می‌زدند، جرئت یافت قلم به دست بگیرد و در این راه به کسب عنوان اولین زن نویسنده در ادبیات مدرن ایران نائل شود.

عبدالله محمدزاده سامانلو

مدیر کانون شاعران معاصر، شاعر و ترانه سرا و گردآورنده کتاب برگزیده سیمرغ شعر (شاعران برگزیده سراسر کشور) فارغ التحصیل در مقطع کارشناسی در رشته ادبیات فارسی